Truyện ngắn “Ngồi Khóc Trên Cây” của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh không chỉ gây ấn tượng với độc giả bởi khung cảnh làng quê yên bình, giản dị mà còn bởi cốt truyện ý nghĩa và chứa đựng nhiều cảm xúc.
Bối cảnh của truyện “Ngồi Khóc Trên Cây” là làng Đo Đo, một ngôi làng nhỏ ở huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam. Đông là một cậu sinh viên 18 tuổi sống ở thành phố Sài Gòn nhộn nhịp, nhân dịp nghỉ hè thì về quê chơi. Tuổi thơ của Đông gắn liền với những cánh diều, với con sông đầu ngõ, với những trò nghịch ngợm với lũ trẻ con trong xóm. Khi Đông một lần nữa đặt chân về lại quê hương, những kỷ niệm cứ thế ùa về. Và tại đây, cậu gặp Rùa.
Trong một lần được em họ rủ đến chợ Kế Xuyên chơi, Đông ấn tượng với cô bé Rùa có hoàn cảnh đáng thương khi ba mất sớm, mẹ bỏ đi, bản thân phải nghỉ học giữa chừng khi chỉ mới lớp 5. Có lẽ cuộc sống bươn chải từ sớm nên trông cô bé có phần chững chạc hơn trước tuổi. Biệt danh “Rùa” là do người ta đặt cho cô vì cô không biết đi xe đạp. Tưởng rằng đó chỉ là ấn tượng thoáng qua, thế nhưng Đông thật sự chú ý đến Rùa khi phát hiện ra cô bé lén lút nấp ngoài cửa nhìn trộm cậu đọc sách.
Cả hai nhanh chóng trở thành một đôi bạn thân thiết. Nhờ có Rùa, Đông khám phá được nhiều thứ mới lạ hơn ở làng quê. Rùa dẫn Đông vào rừng để làm bạn với những con thú nhỏ, giải cứu chúng khỏi những cái bẫy nguy hiểm và cả vùng đất ở sau thác nước – nơi Rùa lén lút giấu những con thú để tránh sự dòm ngó của những tên thợ săn. Cũng chính nơi đây, Đông đã dành cho Rùa nụ hôn đầu đời vụng dại.
Mùa hè cũng hết, Đông tiếc nuối trở lại Sài Gòn, để lại lời hứa sau này Rùa lớn cả hai sẽ thật sự nghiêm túc trong chuyện tình cảm. Thế nhưng, đó cũng là lúc Rùa biết bí mật về cái chết của cha mình và Đông cũng bàng hoàng khi đối mặt với hai cú sốc: Một là, cậu chính là anh họ của Rùa, và hai là, cậu mắc phải căn bệnh ung thư bạch cầu!
Đau đớn, tuyệt vọng, Đông tìm cách tránh mặt Rùa. Trong hhi đó, suốt ba năm Rùa vẫn nhớ như in lời hứa hẹn năm nào cho dù cô bây giờ đã trở thành một thiếu nữ và có không ít những chàng trai theo đuổi. Thấy Rùa đau lòng vì Đông, Đông cũng không nén khỏi đau đớn. Cậu quyết định đến gặp bà nội Rùa để thưa chuyện và nhẹ nhõm khi biết rằng cả hai thật sự không có quan hệ huyết thống. Căn bệnh ung thư của cậu cũng được bác sĩ đính chính rằng do nhầm lẫn, Đông lại càng tràn trề hy vọng gặp lại Rùa.
Thế nhưng, khi cậu trở lại quê hương thì chết lặng khi biết tin Rùa vì cứu những em nhỏ bơi qua sông đến trường mà bị dòng lũ cuốn trôi. Lần này Đông như suy sụp hoàn toàn, cậu tự nhủ lòng mình rằng sẽ không bao giờ quay trở lại ngôi làng này nữa. Ôn lại kỉ niệm lần cuối cùng, cậu quay trở lại khu rừng năm xưa. Không ngờ rằng, cậu bất chợt nghe được giọng hát của Rùa và vỡ òa hạnh phúc khi bắt gặp bóng dáng người con gái đầy thương yêu của mình.
